Categorieën
Je verhaal beperken Perspectief

Geef geen uitleg in je verhaal. En wel om deze 5 redenen.

Als een schrijver uitleg geeft in een kort verhaal, verstoort hij daarmee vaak het perspectief. Er zijn nog 4 andere redenen om bij uitleg op de delete-knop te drukken.

Dat je geen uitleg hoeft te geven, is iets dat we als korte-verhalenschrijver wel weten. Het verhaal van Tobias Wolff dat we vorige keer bekeken, was onder meer zo mooi omdat hij geen uitleg gaf en de dingen voor zich liet spreken. Maar waarom ook alweer kun je uitleg maar beter schrappen?

Waarom het zonder uitleg kan

  1. De lezer is niet dom. Of positief bekeken: geef je lezer de kans om zélf te ontdekken hoe het zit. Dat geeft hem het idee dat hij slim is. En dat idee geeft hem de goede moed die nodig is om verder te lezen.
  2. Het verhaal moet voor zich spreken. Als het niet voor zich spreekt, is er iets mis. En als er iets mis is: leg geen noodverband aan, maar verhelp daadwerkelijk het probleem in de tekst. Uitleg is een pleister, geen structurele oplossing.
  3. Een kort verhaal moet zo kort mogelijk. En als je ergens op kunt besparen, dan is het wel uitleg.
  4. De kunst van het korte verhaal is iets suggereren. En uitleg suggereert niet. Uitleg legt uit, meer doet het niet. Het verhaal wordt er plat van.
  5. Met uitleg stap je uit het perspectief van je personages. En dat vind ik wel een van de belangrijkste argumenten. Een voorbeeld. Stel je een tijd en een milieu voor waarin het gewoon was dat er met de ganzenveer geschreven werd. Als je opschrijft dat dat in die tijd de gewoonte was, dan is dat niet uit het perspectief van je personage, want die staat er niet eens bij stil dat hij met een ganzenveer schrijft, zo gewoon is dat voor hem.

Met uitleg verlaat je het universum van de fictie, en dat is nou juist het universum waar je zo hard aan werkt om het te creëren.

Pas op voor uitleg die zich vermomt. Je komt uitleg bijvoorbeeld ook tegen verkleed als een beschrijving, een dialoog, een innerlijke monoloog, een flashback.

‘Ja maar. Deze flash-back moet gewoon, anders begrijpt de lezer er niets van.’ Het gevoel dat je uitleg moet geven, is geen indicatie om daadwerkelijk uitleg te geven. Het is waarschijnlijk een indicatie dat er een probleem zit in je tekst, en dat je dat moet oplossen.

En waarom geef jij geen uitleg?
Hierboven heb ik wat argumenten gegeven om geen uitleg te geven. Vijf vond ik een mooi aantal om mee te beginnen. Maar er zijn vast meer argumenten te bedenken. Of misschien vind je (anders dan ik) dat uitleg niet geschrapt moet worden? Laat het hieronder weten!

Door Ton Rozeman

Schrijver en docent creative writing. Publiceerde verhalenbundels (longlist Ako en Libris) en het handboek 'Korte Verhalen Schrijven'. Zijn meest recente bundel is 'Wat ik van liefde weet'.

23 reacties op “Geef geen uitleg in je verhaal. En wel om deze 5 redenen.”

Soms vind ik ‘uitleg’ juist heel krachtig. Er zijn veel schrijvers die veel uitleggen: die motieven, plot en vooral thematiek gewoon direct verwoorden. Grunberg bijvoorbeeld, doet dit heel vaak. Ook Celine, Jeroen Brouwers en Houellebecq. Het hoeft niet altijd een zwartebod te zijn, toch?

Inderdaad Joeri, Het hoeft niet altijd een zwaktebod te zijn. Maar voor het korte verhaal is het niet zo voor de hand liggend om veel uitleg op te nemen (hoewel het zeker niet uitgesloten is). Ken je misschien voorbeelden die specifiek met korte verhalen hebben te maken? De meeste schrijvers die je nu noemt zijn vooral bekend vanwege andere genres. Dank je wel!

Ik doe het zelf in mijn korte verhalen. In een verhaal over jonge moeders schrijf ik bijvoorbeeld: ‘Ze waren verworpen en boven alles ongerust.’ zonder dit te laten zien. Of: ‘De bedoeling was dat de alleenstaande moeders steun bij elkaar zouden vinden, maar het was een strijd om aandacht, om de blik van de leidster aan wie om onbegrijpelijke reden status werd toegekend.’

Dat zijn inderdaad duidelijke voorbeelden. Toch nog een vraagje, Joeri, zijn er ook verhalenschrijvers die je bewondert en die op deze manier schrijven (die dit toepassen)? Misschien kan ik naar hun verhaal verwijzen in het boek ‘Korte Verhalen Schrijven’ dat in de maak is. Ik zet je wel aan het werk he? 😉

Hmm, Charles Bukowski, in ieder geval. Maar heb geen voorbeeld uit modernere, Nederlandstalige lit.

Bedankt voor deze tip.
Het kan geen kwaad om eerst gewoon je verhaal te schrijven met uitleg.
Maar daarna moet er een schrapronde volgen, waarin alle uitleg wordt verwijderd.
In een verhaal mag best een mysterie blijven hangen.

Ik begrijp niet goed wat je met uitleg bedoelt. Ik geef geen uitleg omdat ik niet weet wat het is?

Dat van die ganzeveer/gewoonte, akkoord. Dat wordt moeilijker als het minder gebruikelijk is wat je naar voren brengt. Iets specialistisch. Bijvoorbeeld een latei die wordt geplaatst voordat het kozijn op zijn plaats is, dan is het cultuurafhankelijk of dat een gewoonte is, en het kan juist een mooie aanwijzing zijn dat er een lijk in de spouw zit. Je kunt twee dingen doen:
– het risico nemen dat de aanwijzing volledig aan de lezer voorbij gaat en die de plot niet snapt
– een andere plot gebruiken voor je verhaal/een ander verhaal schrijven
– de butler in de laatste scene uit laten leggen hoe deze aanwijzing tot de aanhouding van de moordenaar heeft geleid. Maar dat mag dus niet.

Het hangt ook samen met het al dan niet gebruiken van moeilijke woorden, en het al dan niet gebruiken van vervreemdende elementen/vreemde culturen. De lezer is soms dommer dan je denkt. Nou ja, niet per definitie dommer, maar eerder “algemeen ontwikkeld, maar niet gespecialiseerd in het stokpaardje van de schrijver”.

Ik heb erover nagedacht en ik denk dat “geef geen uitleg” de bron is van het verbod op het woord “want” dat sommige proeflezers schijnen te moeten handhaven.
Aan de andere kant lees ik juist een boek van Peter de Zwaan (Een zaak van vrouwen, maar zijn andere boeken hebben het ook), en die legt vrij veel uit. Alleen legt hij (c.q. de hoofdpersoon) dingen op een manier uit, die je zelf nooit bedacht zou kunnen hebben. Dat is enerzijds humoristisch, anderzijds typeert het de hoofdpersoon als een verknipt persoon die in een bizarre wereld leeft.

Nee, het is geen verhalenbundel. Maar het is wel een voorbeeld van hoe uitleg bij kan dragen aan een soort vervreemding. Volgens mij maakt lengte daarbij niet zoveel uit, want ieder stukje is een juweeltje.

Voor dit blog zijn voorbeelden uit de wereld van het korte verhaal toch illustratiever. Het past beter bij de aard van het blog en van het boek ‘Korte Verhalen Schrijven’ waar dit blog een aanloop toe is.

Tot dusver is de vraag “hoe lang is een kort verhaal?” ook nog niet beantwoord. Aangezien sommige korte verhalen de lengte van een novelle hebben, lijkt me mijn opmerking zeker relevant.

Dit is inderdaad een valkuil waar je als beginnend schrijver makkelijk in stapt.
Ik zou willen dat ik het net zo subtiel en schijnbaar achteloos zou kunnen als Tobias Wolff, maar ik vrees dat dat een kwestie is van jarenlange training…

leuke en nuttige weblog trouwens, Ton, ik heb je verhalenbundel `misschien maar beter ook’ gelezen en dat sprak me enorm aan, en zodoende kom ik ook op deze blog terecht. keep up the good work!

peTer

Ik zal mijn best blijven doen, Peter! Mocht je verzoeken of een idee voor een invalshoek hebben, laat het vooral weten. Op die manier kan ik proberen aan te sluiten bij interesses die er zijn.

Interessant, maar wel moeilijk. Is het niet zo dat je wel iets moet ‘uitleggen’ over de personages? Hun achtergrond, hun uiterlijk, etc.? Of is dat ‘laten zien’ en niet ‘uitleggen’?

Wat is eigenlijk de informatie die je sowieso in elk kort verhaal over je personages moet meegeven aan de lezer? Of is dat er niet?

Margreet, Sorry dat ik je liet wachten op mijn antwoord. Misschien wachtte ik ook wel zo lang omdat ik het een moeilijke vraag vind 😉 Ik denk dat het van het verhaal afhangt, wat je wil vertellen, waar het om gaat – dat dat bepaalt wat de lezer aan info moet hebben. Zelf vind ik het in alle gevallen wel fijn om op de eerste pagina te weten of het hoofdpersonage een man of een vrouw is, en globaal de leeftijd. Het is anders zo omschakelen als je later in het verhaal ontdekt dat je een verkeerd beeld hebt gevormd, dat het jonge meisje een oude man blijkt te zijn. Overigens hoef je de info niet expliciet te vermelden (liever niet!), maar is het fijn als het uit de context valt af te leiden. Op het gevaar af dat ik dweepziek ben (ach, het is geen gevaar, ik ben het gewoon): kijk maar eens naar het begin van het verhaal van Wolff, daar komen we heel veel te weten, zonder dat de schrijver het woord neemt om een emmer met info over ons uit te storten. Kun je hier iets mee?

“Pas op voor uitleg die zich vermomt. Je komt uitleg bijvoorbeeld ook tegen verkleed als een beschrijving, een dialoog, een innerlijke monoloog, een flashback.”

Kun je hier nog wat voorbeelden van geven. Ik vrees dat ik mezelf nog wel eens betrap op deze fout.

Dag Astrid,
Ik kreeg ooit deze zin onder ogen:
‘Maar Jim, je weet toch dat de hele boel zal ontploffen als we hier niet binnen twee minuten weg zijn!’, riep hij uit.

Daar kreeg ik een ernstige lachkramp van, die bijna langer dan twee minuten duurde 😉
Maar zo dik erbovenop zie je ze zelden.

Erg komisch, Esther. Een soortgelijk voorbeeld, maar dan uit een kinderverhaal:
‘Weet je nog, Jimmy, dat we daar onder die boom onze schat begroeven?’
‘Ja, Henkie, die schat met drie staven goud die we gestolen hebben bij de bankdirecteur.’
Dit is geen dialoog, dit is info verstrekken ten koste van het verhaal.

Stel je voor dat een schrijver zijn personage laat denken: ‘Shit, ik ben te laat voor mijn werk, ik moet er om 9 uur zijn, en het is nu kwart over negen.’ Dan zit daar iets in dat ik niet in het perspectief vindt passen.
Het personage doet een vervelende ontdekking, namelijk dat hij te laat is. Dat is nieuw, dat past in het perspectief. Maar dat hij om 9 uur op zijn werk moet zijn, dat wist hij waarschijnlijk al. Wellicht heeft de schrijver dat opgenomen om info aan de lezer te geven, maar ik vind dat gekunsteld.

dat soort constructies kwam ik als jongetje ook regelmatig tegen in de brave gereformeerde kinderboeken die mijn ouders mij lieten lezen. toen ergerde ik me daar al aan. kinderboeken hoeven nog geen kinderachtige boeken te zijn.
slecht schrijven is ook een kunst…

Reacties zijn gesloten.